Proći Srbijom a da ne vidiš Dunav apsolutno nije moguće. Dunav je ipak duboko urezan u našu kolektivnu svest. Posebnu bliskost, naravno, osećamo mi koji smo tu rođeni i uz tu reku odrasli, ali neosporno je da je taj isti Dunav definisao našu poziciju kroz istoriju.
Pre nego što uđe u Srbiju, Dunav je prošao već svoju transformaciju od planinske u ravničarsku reku. Kroz Srbiju teče 588 kilometara i na tom prostoru transformiše se iznova od 6 kilometara širokog vodenog prostranstva kod Golupca u moćne vode u večitoj borbi sa kanjonom.
Bio plav ili mutan, kroz vekove Dunav je definisao svoje mesto u našoj istoriji. Od mesta nastanka neolitske kulture do mesta nestanka nekih drugih potonjih. Istorija Dunava je pak znatno duža od naše.
Kako nas je put prošle godine često navodio ka ovoj reci, počela je da se nazire jedna ideja. Proći Dunavom kroz Srbiju, prateći njegov tok od mesta ulaska u Srbiju do same granice sa Rumunijom gde naša dunavska priča otiče dalje. Od Gornjeg do Donjeg Podunavlja. Zvuči fantastično ali kad pogledate, znate li koliki je to prostor?
Ovakav poduhvat zahteva vreme ali nije nemoguć pa ćemo ga realizovati korak po korak, od Specijalnog rezervata prirode „Gornje Podunavlje“ do Dunava u blizini Negotina.
Malo smo u prednosti jer smo neka mesta već obišli a ona nama dobro poznata obići ćemo iznova samo ovaj put sa akcentom na reku.
Mesta na Dunavu koja smo do sad posetili: Petrovaradin, Smederevo, Srebrno jezero, Golubac, Lepenski vir, Donji Milanovac, Stara Brza Palanka…
Ovog puta spisku pridružujemo Ram i Viminacijum prateći rimski Limes na Dunavu.
Viminacijum
Viminacijum, glavni grad rimske provincije Gornje Mezije (Moesia Superior), u kasnoj antici provincije Prve Mezije (Moesia Prima).
Danas otkrivamo samo delić nekadašnjeg moćnog grada dok se veći deo i dalje krije duboko pod oranicama i kopovima. Kada bi njegovi trgovi i hramovi, pozorišta, hipodrom, kupatila, ulice i četvrti izronili iz tih oranica, bio bi to vanvremenski grad.
Vojni logor na ovom prostoru nastaje dolaskom Rimskog Carstva do Dunava. To se najverovatnije dogodilo u prvim decenijama I veka. U predrimskom periodu na ovom prostoru živeli su Kelti što je dokazalo i otkriće keltske nekropole na prostoru Viminacijuma, na lokalitetu “Pećine”. Istraživanje nekropole potvrdilo je da je Viminacijum nastao na teritoriji keltskog plemena Skordiska.
U rimsko doba grad se, na severnoj strani, oslanjao neposredno na rukavac Dunava, dok su se bedemi grada sa zapadne strane oslanjali na reku Mlavu. U kasnijem periodu razvoja grada, Viminacijum se proširio i na levu obalu reke Mlave.
Pre svega na ovom mestu se nalazio vojni logor a kasnije i grad koji postaje jedno od najznačajnijih raskršća puteva koji su povezivali severni deo Balkanskog poluostrva sa ostatkom rimske imperije.
Jedan od takvih puteva prelazio je preko cele Gornje Mezije i dalje ka Makedoniji i Grčkoj. Drugi, koji je vodio iz Panonije, pratio je Dunav sve do ušća u Crno more.
Još jedan bitan put, kojim ćemo i mi danas proći, vodio je preko susednog logora Lederata u blizini današnje Ramske tvrđave, povezujući Rimsko carstvo sa njegovim severnim delovima i provincijom Dakijom.
Terme su bile u upotrebi nekoliko vekova, imale su 4 tepidarijuma (bazeni sa toplom vodom) i jedan frigidarijum (bazen sa hladnom vodom).
Kakav je to grad bio može se samo naslutiti i zamisliti posmatrajući maketu. Naš vodič nam pokazuje na maketi gde smo sve bili i šta smo obišli, ali i gde se danas nalaze ostaci i šta bi bilo potrebno učiniti da oni izađu na svetlost dana. Mi smo imali sreću da smo imali neku vrstu individualnog obilaska sa vodičem sa kojim smo se super ispričali o svemu i svačemu pa nam je objašnjavao svašta nešto nestandardno od priče koju slušate na svim organizovanim turama.
Obišli smo mauzolej u kojem je najverovatnije sahranjen i imerator Hostilijan, amfiteatar, terme, Domvs Scientiarvm Viminacium (rekonstrukciju rimske vile), mamut park.
Mozaik oslikava ambleme rimskih legija koje su boravile u Viminacijumu. Od dolaska na ove prostore i izlaska na Dunav, pa sve do kraja osme decenije I veka, u Viminacijumu su bile stacionirane dve legije, najverovatnije IV Flavia felix i VII Claudia pia fidelis.
Prema nekim mišljenjima veruje se da je legija IV Flavia felix, pre nego što je osnovala logor u Singidunumu, bila stacionirana u Viminacijumu.Legio VII Claudia Pia Fidelis (verna i lojalna), formirao ju je Pompej 65. godine p.n.e. Bila je jedna od četiri legije s kojom je Cezar 58. godine p.n.e. krenuo u pohod na Galiju. Legija je postojala sve do kraja IV veka do kada je patrolirala ovim područjem na Limesu. Njen simbol je bio bik. Godine 42. n.e. Legio VII dobija naziv Claudia Pia fidelis nakon pobune guvernera tadašnje rimske provincije Dalmacije u toku koje je legija ostala verna Klaudiju.
Legiju IV Flavija Feliks regrutovao je Vespazijan 70. godine i to od ostataka Legije IV Makedonike. Legija je bila aktivna u Gornjoj Meziji do 4. veka. Simbol legije je bio lav.
Kako ne bih opisivala svaki lokalitet koji smo obišli, ostaviću nešto i vama samima da otkrijete, mogu vam samo reći da je neverovatan osećaj boraviti na ovom mestu. Inače sam veliki zaluđenik za sve što se tiče rimske istorije na ovim našim prostorima pa mi je samo dodatni plus kad sve ovo mogu da vidim sopstvenim očima.
Viminacijum je stradao u najezdi Huna 441, odnosno 443. godine što je utvrđeno na osnovu nalaza rimskog novca.
Prešavši Dunav 441. godine, Huni pustoše većinu gradova i utvrđenja, pa tako zauzimaju i Viminacijum. Prema istorijskim izvorima, grad je bio opustošen do temelja. Pa ipak ovako bitan grad se obnavlja i to pod komandom cara Justilijana.
Ovo su već burna vremena na Rimskom limesu i Viminacijum, moćni i bogati grad na Dunavu sasvim sigurno je bio meta svih osvajača. Grad ponovo doživljava istu sudbinu vek kasnije kada ga 584. godine zauzimaju Avari. Pa ipak to nije kraj Viminacijuma jer 600. godine Vizantija okuplja vojsku i prelazi Dunav.
U dalju istoriju grada neću zalaziti jer tu otprilike i prestaje moje interesovanje što se tiče istorije.
Mamut park naravno da ne pripada rimskom periodu ali neverovatno je kad razmislite koliko je aktivno ovo područje oduvek bilo. Naročito kada zamislite mamute koji su hodali ovim prostranstvom.
Ženka mamuta očuvana u celosti, danas poznata pod nazivom Vika. Skelet je pronađen 350 metara istočno od mauzoleja, a potiče iz pleistocenskih naslaga, sa dubine od 27 metara (starosti milion godina). Pripada izuzetno retkim vrstama i među najstarijim je na svetu.
Put nas vodi dalje ka Dunavu i mestu gde se nekada nalazilo još jedno rimsko utvrđenje Lederata. Idemo ka Ramu i istoimenoj tvrđavi.
Ramska tvrđava
Tvrđava je upravo otvorena nakon rekonstrukcije pa koristimo priliku da je obiđemo u novom izdanju i da po ovako neverovatnom zimskom danu stanemo na ramsku obalu i bacimo pogled na neverovatni Dunav.
Ramska obala je viša od suprotne pa Dunav ovde izgleda širi nego što jeste. Dunav je najširi kod Golupca 6 km a kod Rama 4.1 km. Za razliku od Golupca gde se sa suprotne strane Dunava nalazi Rumunija, ovde se nalazi naš Banat i prostranstvo Deliblatske peščare.
Kažu da od Rama Dunav postaje pitom i miran. Pre Rama u moćni Dunav ulivaju se 4 reke – Karaš (preko kanala D-T-D) i Nera kao leve pritoke i Morava i Mlava kao desne. Mirnoća Dunava na ovom mestu s razlogom je bila privlačna svima koji su nameravali preko reke, pa je i danas aktivna skela u Ramu, baš pod samom tvrđavom. Da je oduvek bilo tako, svedoči i jedan događaj iz 105. godine koji se vezuje za Trajanova osvajanja.
Daleko manje poznat od čuvenog Trajanovog mosta na Dunavu, drveni pontonski most koji se oslanjao na čamce nalazio se u blizini rimskog logora koji je tom prilikom podignut, 2 km nizvodno od današnje tvrđave. Na Trajanovom stubu u Rimu i dan danas je moguće videti na gravuri kako je taj pontonski most izgledao kada su ga prelazile rimske legije.
Tvrđava čiji temelji su danas rekonstruisani podignuta je 1483. godine kao jedna od tri originalne turske tvrđave u Srbiji. Tvrđavu je podigao sultan Bajazit II. To je prva tvrđava u Srbiji podignuta za borbu vatrenim oružjem i ima 36 topovskih mesta. Kako bi se ta brojka stavila u perspektivu, Beogradska tvrđava ima 22 topovska mesta.
U blizini tvrđave pronađeni su i ostaci karavan saraja i hamama iz 15. veka. I upravo taj karavan saraj jedan je od retkih sačuvanih u Srbiji.
Kao i u Viminacijumu, pre dolaska Rima, na ovom mestu živeli su i Kelti koji su uzvodno od tvrđave sazidali svoje utvrđenje na čijim temeljima su Rimljani podigli utvrđenje Lederata. Veruje se da je od Kelta i poteklo ime Ram, odnosno Hram kako su ga zvali i pod kojim imenom je zavedeno na svim turskim, austrijskim i mađarskim mapama iz 15, 16. i 17. veka. Reč hram je stara keltska reč za svetilište koju smo i mi uvrstili u naš jezik. Iako su danas tragovi hramova izgubljeni ali se veruje da su Kelte privlačile plavo-zelene magmatske stene. A od te iste stene, škriljca starog 600 miliona godina, zidana je i Ramska tvrđava čiji zidovi imaju plavo-zelenkastu boju.
Nastavak priče o Dunavu, rimskim i srednjevekovnim utvrđenjima na nekadašnjem Limesu se nastavljaju.